Nhà khoa học trẻ 'đánh thức' di sản văn hóa Nùng, giành giải thưởng 'Khuê Văn Các' 2024

TS Lý Viết Trường được biết đến như một nhà nghiên cứu gắn với hành trình bảo tồn các giá trị văn hóa đặc sắc của dân tộc Nùng Phàn Slình - một nhánh nhỏ thuộc cộng đồng người Nùng ở Việt Nam. Công trình khoa học của anh đã góp phần khẳng định vai trò của thầy Tào trong đời sống tín ngưỡng của cộng đồng, đồng thời mở ra hướng nghiên cứu mới mẻ và sâu sắc về các di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc này.

Người con của núi rừng và sứ mệnh gìn giữ văn hóa

Sinh ra và lớn lên tại huyện Cao Lộc, tỉnh Lạng Sơn, TS Lý Viết Trường thừa hưởng những giá trị văn hóa độc đáo của người Nùng Phàn Slình. Từ nhỏ, anh đã chứng kiến các nghi lễ truyền thống được tổ chức dưới sự dẫn dắt của các thầy Tào - những nhân vật giữ vai trò quan trọng trong đời sống tín ngưỡng của cộng đồng.

TS Lý Viết Trường, Nghiên cứu viên, Viện Việt Nam học và Khoa học phát triển (ĐHQG Hà Nội). Ảnh: DƯƠNG TRIỀU

Tuy nhiên, TS Lý Viết Trường cũng nhận thấy, nhiều giá trị văn hóa đặc sắc đang dần bị mai một trước sự xâm nhập mạnh mẽ của văn hóa hiện đại. Từ đó, anh quyết tâm theo đuổi con đường nghiên cứu để ghi chép, lưu giữ và lan tỏa những nét đẹp này đến thế hệ mai sau.

Luận án tiến sĩ của TS Lý Viết Trường, mang tên "Đời sống thầy Tào người Nùng Phàn Slình trong bối cảnh hiện nay: Nghiên cứu trường hợp thôn Sơn Hồng, xã Gia Cát, huyện Cao Lộc, tỉnh Lạng Sơn, Việt Nam", đã được bảo vệ thành công tại ĐH Dân tộc Quảng Tây (Trung Quốc), vào tháng 6/2024. Công trình không chỉ làm sáng tỏ các khía cạnh văn hóa độc đáo mà còn chứng minh sự thích nghi linh hoạt của thầy Tào trong bối cảnh hiện đại, nơi mà công nghệ và xã hội hóa đang tác động mạnh mẽ lên các cộng đồng truyền thống.

"Thầy Tào không chỉ là người thực hiện các nghi lễ tâm linh, mà còn đóng vai trò như một cầu nối giữa cộng đồng với các thế lực siêu nhiên, và giữa các thế hệ trong gia đình, dòng họ", TS Lý Viết Trường cho biết. "Tuy nhiên, vai trò này chưa được ghi nhận đầy đủ, nhất là khi so sánh với các nghi lễ Then của người Nùng, vốn đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể".

Nỗ lực bảo tồn trong bối cảnh hiện đại

Quá trình nghiên cứu của TS Lý Viết Trường không hề dễ dàng. Là người Nùng Phàn Slình, anh có lợi thế trong việc tiếp cận các thầy Tào và cộng đồng tại địa phương. Nhưng chính mối quan hệ gần gũi này đôi khi cũng trở thành rào cản trong việc giữ gìn tính khách quan khoa học.

TS Lý Viết Trường chia sẻ tại cuộc tiếp kiến Phó Chủ tịch nước Võ Thị Ánh Xuân. Ảnh: DƯƠNG TRIỀU

Để đảm bảo chất lượng nghiên cứu, TS Lý Viết Trường đã phải dành 4 năm để phỏng vấn, quan sát và ghi chép các nghi lễ truyền thống, từ đó hệ thống hóa vai trò của thầy Tào trong từng giai đoạn của đời sống tín ngưỡng. Anh cũng không ngừng cập nhật các xu hướng mới, như cách các thầy Tào sử dụng mạng xã hội để kết nối với cộng đồng trẻ, từ đó cho thấy sự tiếp biến văn hóa linh hoạt giữa truyền thống và hiện đại.

"Thách thức lớn nhất là làm sao để vừa bảo tồn nguyên vẹn các giá trị văn hóa truyền thống, vừa giúp chúng thích nghi với những thay đổi của xã hội", nhà khoa học trẻ chia sẻ.

Nhà khoa học trẻ Lý Viết Trường. Ảnh: DƯƠNG TRIỀU

Bên cạnh đó, TS Lý Viết Trường cũng đặc biệt quan tâm đến việc nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị của văn hóa truyền thống. Anh đã phối hợp với các cơ quan văn hóa tại Lạng Sơn tổ chức hội thảo, triển lãm và các chương trình giáo dục, nhằm truyền cảm hứng cho giới trẻ về tình yêu và trách nhiệm với di sản dân tộc.

Giải thưởng 'Khuê Văn Các': Sự ghi nhận xứng đáng

Việc TS Lý Viết Trường được trao Giải thưởng 'Khuê Văn Các' không chỉ là sự công nhận cho những nỗ lực cá nhân, mà còn khẳng định tầm quan trọng của các nghiên cứu về văn hóa dân tộc trong bối cảnh hiện đại.

TS Lý Viết Trường, giành giải thưởng ‘Khuê Văn Các’ 2024. Ảnh: DƯƠNG TRIỀU

"Giải thưởng này là niềm tự hào không chỉ của riêng tôi, mà còn của cả cộng đồng người Nùng Phàn Slình", TS Lý Viết Trường xúc động nói. "Đây là động lực để tôi tiếp tục con đường nghiên cứu và bảo tồn văn hóa dân tộc".

Theo TS Lý Viết Trường, mục tiêu lớn nhất của anh trong thời gian tới là thúc đẩy quá trình công nhận thầy Tào như một di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Anh cũng mong muốn hợp tác với các nhà khoa học, các tổ chức trong và ngoài nước để mở rộng quy mô nghiên cứu, qua đó đóng góp vào sự phát triển bền vững của cộng đồng Nùng Phàn Slình nói riêng và văn hóa Việt Nam nói chung.

Nhà khoa học trẻ Lý Viết Trường đang trao đổi với thầy Tào (tại huyện Cao Lộc, tỉnh Lạng Sơn). Ảnh: NVCC

Giải thưởng 'Khuê Văn Các' năm 2024, là minh chứng rõ nét cho những nỗ lực miệt mài của TS Lý Viết Trường. Từ những ngọn núi hùng vĩ ở Lạng Sơn đến giảng đường đại học và các hội thảo quốc tế, anh đã khẳng định bản thân không chỉ là một nhà khoa học trẻ xuất sắc, mà còn là một người con tận tâm với di sản quê hương, luôn cháy bỏng khát vọng bảo tồn và phát triển các giá trị văn hóa Việt Nam.

Dương Triều