Não bộ của trẻ nhỏ và những nỗi sợ vô hình: Làm sao để "xoa dịu" nỗi lo âu của con

"Con nhà tôi thật nhút nhát!".

Đây là câu nói mà chúng ta thường nghe thấy từ các bậc phụ huynh nhưng liệu việc trẻ sợ hãi có đồng nghĩa với việc chúng nhút nhát?

Chúng ta thường nhầm lẫn giữa "sợ hãi" và "nhút nhát". Trẻ con thường sợ hãi rất nhiều thứ như bóng tối, tiếng ồn lớn, những con vật lạ, thậm chí cả việc đi ngủ một mình. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là chúng yếu đuối hay nhút nhát.

Tại sao trẻ con lại sợ hãi?

Những trải nghiệm không mấy dễ chịu trong quá khứ có thể khiến trẻ sợ hãi. Ví dụ, một lần bị chó cắn có thể khiến trẻ sợ tất cả các loài chó. 

Ngoài ra, trẻ nhỏ thường có trí tưởng tượng phong phú. Chúng có thể tưởng tượng ra những điều đáng sợ, từ đó gây ra nỗi sợ hãi. Một số trẻ có tính cách nhạy cảm hơn, dễ bị ảnh hưởng bởi môi trường xung quanh và dễ dàng cảm thấy sợ hãi.

Khi nỗi sợ hãi của trẻ ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày, gây ra những khó khăn trong việc học tập, giao tiếp và vui chơi, đó là lúc cha mẹ cần quan tâm.

Các dấu hiệu của sự lo lắng ở trẻ:

- Tránh những tình huống, địa điểm hoặc người mà chúng sợ. 

- Cảm thấy lo lắng, bồn chồn, khó tập trung. 

- Khó khăn khi ngủ, ăn uống hoặc đi vệ sinh. 

- Đau đầu, đau bụng, khó thở.

Mối lo âu ở trẻ em - một vấn đề phổ biến hiện nay

Sự sợ hãi không có nghĩa là yếu đuối, nhưng nỗi sợ quá mức có thể dẫn đến lo âu, ảnh hưởng đến cuộc sống. Khi trẻ có những biểu hiện quá mức về sự nhút nhát và sợ hãi, điều đó có thể cho thấy chúng đang gặp phải vấn đề "lo âu trẻ em". 

Anne Marie Albano, chuyên gia về rối loạn lo âu ở thanh thiếu niên tại Đại học Columbia, Mỹ đã liệt kê 4 triệu chứng điển hình của chứng "lo âu trẻ em" trong cuốn sách của bà.

1. Phản ứng sợ hãi ngay lập tức

Khi đối mặt với những điều lo lắng, phản ứng đầu tiên của trẻ là sợ hãi và muốn chạy trốn. Ví dụ, có những trẻ vừa nghe nói phải đi tiêm, chưa gặp bác sĩ đã bắt đầu khóc.

2. Phản ứng sợ hãi quá mức so với thực tế

Phản ứng thái quá, mức độ sợ hãi không tương xứng với mối đe dọa thực tế. Ví dụ, khi trẻ lo lắng về việc đi học, chưa ra khỏi nhà đã ôm chặt chân mẹ, khóc lóc, phản kháng mạnh mẽ, như thể việc đi học là một thảm họa lớn.

3. Sự tưởng tượng quá mức về tình huống không nguy hiểm

Một việc nhỏ bình thường trong mắt người khác nhưng lại khiến trẻ cảm thấy như trời sập. Ví dụ, trẻ tỉnh dậy sau giấc ngủ trưa, nghĩ rằng mình sẽ muộn, sợ bị giáo viên phạt, nên đã khóc lóc ở nhà, không dám đi học.

4. Dễ bị kích thích và khó dỗ dành

Như một con chim sợ hãi, chỉ cần một chút tiếng động cũng khiến trẻ không yên. Ví dụ, một số trẻ bị tiếng pháo bất ngờ trong giấc mơ làm sợ hãi, có thể khóc vài tiếng rồi thôi. Nhưng có những trẻ lại khóc không ngừng, co rúm trong vòng tay bạn, không thể ngủ lại, thậm chí để lại ám ảnh, nghe tiếng pháo là run rẩy.

Nghiên cứu của giáo sư Anne Marie Albano cho thấy rằng, cứ 5 đứa trẻ thì có 1 đứa đang phải chịu đựng rối loạn lo âu.

Mặc dù nghe có vẻ đáng lo ngại, nhưng thực tế đây là một tình trạng tâm lý rất phổ biến trong thời thơ ấu. Nguyên nhân do sự kết hợp của nhiều yếu tố như di truyền, gia đình và môi trường.

Bà chỉ ra rằng, "sợ hãi" giúp con người cảnh giác, thoát khỏi nguy hiểm hiện tại, trong khi "lo âu" là một cơ chế bảo vệ lâu dài hơn. Chỉ khi não bộ của trẻ phát triển đến một mức độ nhất định, chúng mới có khả năng suy luận và tưởng tượng những điều chưa xảy ra, trẻ mới cảm thấy lo âu.

Từ góc độ tích cực, sự thay đổi trong cảm giác sợ hãi phản ánh sự phát triển trong tư duy của trẻ.

Làm thế nào để giảm áp lực lên não bộ, hạn chế lo âu quá mức?

Não bộ của chúng ta rất kỳ diệu, khi gặp nguy hiểm, nó có một bộ cơ chế bảo vệ phức tạp giúp bạn tránh xa mối đe dọa và không bị tổn thương. Tuy nhiên, nếu "chuông báo động" trong não quá nhạy cảm, quá chú ý đến những kích thích tinh tế và xử lý thông tin bên ngoài một cách sâu sắc, nó dễ dàng dẫn đến tình trạng căng thẳng và lo âu quá mức.

Khi người lớn cảm thấy sợ hãi, họ biết cách xử lýn nhưng khi trẻ em sợ hãi, chúng lại không hiểu, do đó sẽ cảm thấy sợ hãi nhiều hơn.

Nhiều nhà tâm lý học và các nhà nghiên cứu về não bộ đã chứng minh qua nhiều thí nghiệm và số liệu rằng, trẻ em có khả năng cảm nhận lo âu và áp lực tốt hơn, nhưng khả năng chịu đựng áp lực và "khả năng phục hồi" lại kém hơn nhiều so với người lớn.

Giáo sư Tần Thiệu Chính từ Đại học Sư phạm Bắc Kinh, Trung Quốc đã phát hiện ra rằng, trẻ em trải qua nhiều áp lực và lo âu có thể dẫn đến sự phát triển bất thường của mạng lưới thần kinh liên quan đến cảm xúc, từ đó ảnh hưởng đến sự phát triển trí não sau này.

Đồng thời, sự hỗ trợ xã hội tích cực từ cha mẹ hoặc việc áp dụng các phương pháp nuôi dạy tích cực hơn có thể giúp trẻ giảm bớt mức độ kích thích của hạch hạnh nhân khi đối mặt với việc xử lý cảm xúc tiêu cực, đồng thời học được cách điều chỉnh cảm xúc một cách tích cực và hiệu quả hơn.